Het was in mijn vakantie dat ambtenaren een ‘brandbrief’ schreven over het klimaat- en natuurbeleid van het kabinet, dat intussen al is gevallen. Het was een curieuze brief, die best na mijn vakantie nog repliek verdient.
Voorop gesteld: iedereen heeft het recht om te demonstreren. Als individu. Ik heb er geen enkel bezwaar tegen als ambtenaren onder eigen naam zich op zaterdag aan het asfalt van de A12 vastklinken.
Voorop gesteld: ambtenaren hebben ook collectief het recht om te demonstreren als het bijvoorbeeld gaat om hun arbeidsvoorwaarden.
En natuurlijk hebben alle ambtenaren het recht en de plicht om intern aan de bel trekken. Het zou zelfs goed zijn als ze vaker het lef hadden om de minister tegen te spreken. En ministers zouden het lef moeten hebben om daarvoor meer open te staan (Dennis). Dat tegenspreken van ambtenaren moet wel bij uitstek gaan over uitvoerbaarheid van het beleid, over juridische haken en ogen. Of over de verplichtingen van Europees beleid. Niet over het beleid zelf. Een departement is geen debat-club.
Maar het is ongewenst als ambtenaren collectief en publiekelijk oproepen tot een ander beleid. Heb dan het lef om zelf politicus te worden, dan kan je ook publiekelijk ter verantwoording worden geroepen. Als je als ambtenaar publiekelijk je mening geeft, heeft alleen je eigen minister zich daarvoor te verantwoorden. Wat moet een minister zeggen als de Kamer vraagt of de tegenstribbelende ambtenaren het beleid ook zullen uitvoeren? Let wel de minister is politiek gelegitimeerd, heeft het vertrouwen van de gekozen volksvertegenwoordiging. Die ambtenaren hebben we nooit gekozen.
Misschien was het nog wel het meest verrassend van de ‘brandbrief’ dat de schrijvers weinig benul leken te hebben van de vraag wat we onder politiek moeten verstaan. Vooral omdat ze zo nadrukkelijk proberen van de politiek weg te blijven. Alsof hun oproep geen politieke oproep is. Zo protesteerden de ambtenaren tegen het feit dat ‘de overheid haar zorgplicht niet nakomt’. Alsof zorgplicht een objectief gegeven is, een objectieve maatstaf voor het handelen in Den Haag. Wie en wat zorg verdient is altijd een politieke vraag, die uiteindelijk alleen in de politieke arena behoort te worden beantwoord.
Zo wordt gesteld dat kabinet zich niet aan gemaakte afspraken houdt. De overheid zou zich al veel langer hebben verplicht om fossiele brandstoffen op termijn uit te bannen. Maar de vraag hoe dat gebeurt en in welk tempo is geen kwestie van management, maar is altijd een politieke kwestie.
Ook spreken de ambtenaren zich uit tegen het feit dat het beschermen van de minister te vaak belangrijker wordt gevonden dan het uitvoeren van het beleid. Ik kan me die irritatie heel goed voorstellen. Maar eenmaal wil ik ook wel de andere kant belichten: je moet in Den Haag niet alleen gelijk hebben, maar ook gelijk krijgen. En een minister die haar machtsbasis uit het oog verliest, zal weinig bereiken of snel onderuit gaan. Dat hoort een ambtenaar zeker te weten.
Tot slot is het vooral verrassend dat de ‘brandbrief’ van de ambtenaren weinig weerwoord heeft gekregen. Komt dat omdat het om ‘sympathieke’ zorgen van ‘sympathieke’ ambtenaren ging. Lees: politiek correcte? Hoe zou het zijn geweest als de ambtenaren massaal hadden opgeroepen voor een streng asielbeleid (‘Grenzen dicht!’)? Of tegen het homohuwelijk (‘Alle kinderen hebben recht op een vader én een moeder!’)? Misschien moet je deze blog nog eenmaal lezen, met dat soort brandbrieven in het achterhoofd.
[Abonneer je via de homepage op mijn blogs, als je op de hoogte wilt worden gehouden.]
Ik heb nogal geaarzeld voordat ik de brief ondertekende, precies om de redenen die jij hier noemt. Ik heb het uiteindelijk toch gedaan, omdat het wat mij betreft een wanhoopskreet is waarin het kabinet vooral gevraagd wordt om beleid te maken, om iets te doen. In de brief staat geen richting, geen beleidsinvulling maar een oproep om ons land te beschermen. En om te stoppen met alles wat juist tot meer vervuiling en risico's leidt.
Ik geef toe dat ik ondertekend heb uit frustratie, en dat is inderdaad niet ok - als je als ambtenaar er niet tegen kan dat je je zin niet krijgt, moet je de politiek in. Mijn excuus is, zoals in de brief staat, dat we het algemeen belang als referentiekader in het oog moeten houden en dat ambtenaren nu al een paar jaar van alle kanten te horen krijgen dat we moeten waarschuwen en tegenspreken. Je hebt gelijk, de brief is een politieke actie. Mij leek het een noodzakelijke actie, om aan publiek en politiek te laten zien dat er ambtenarenvingers jeuken om het milieu echt te gaan beschermen.
De brandbrief leek u "een noodzakelijke actie, om aan publiek en politiek te laten zien dat er ambtenarenvingers jeuken om het milieu echt te gaan beschermen."
Wat nu? Is in u een messiaans vuur ontbrand of komt de stoom uit uw oren? Is er geen ruimte om te doen wat in de taakomschrijving van u en uw collega's staat, namelijk dat u het milieu moet beschermen?
Ambtenaren krijgen volgens u "van alle kanten" te horen dat zij "moeten waarschuwen en tegenspreken". Daar houdt uw zin op, en begint uw selectieve lezen. Maar Wim Derksen legt nu juist glashelder uit dat dat waarschuwen en tegenspreken intern - tegen uw collega's, leidinggevenden, zelfs de minister als het zo uitkomt -- gebeurt, en dat het gaat over zaken als uitvoerbaarheid, juridische hindernissen e.d. maar níet over beleid.
U lijkt te vinden dat uw hoedanigheid als ambtenaar van een andere (hogere?) orde is dan die van leraar, verpleger of frietbakker -- ik noem zomaar wat beroepen. Ik vermoed dat u een bezorgde burger bent. Zeg dát dan; het is achtenswaardig genoeg. Uw werkgever kunt u erbuiten houden.
Ha Wim,
Bekend standpunt van je. Zou je deze redenering ook op Israël willen toepassen waar reservisten willen staken? Is democratie niet iets meer dan alleen de macht van de meeste stemmen van de politiek?
Gewetensbezwaren zijn natuurlijk altijd de uitzondering. Daarvoor moet altijd ruimte zijn. Maar kan je gewetensbezwaren hebben tegen een heel zwak kabinet?
Zelden zo eens geweest met een column, zowat ieder woord. Bij het onderwerp klimaat krijgen sommigen zo'n waas voor hun ogen dat helder nadenken over hun eigen rol niet meer mogelijk blijkt.