Robbert Dijkgraaf begrijpt het niet. Waarom we niet inzien dat de wereld zoveel baat zou kunnen hebben bij de wetenschap. Het is zorgelijk dat hij het niet begrijpt.
Dijkgraaf wordt in De Volkskrant geïnterviewd ter gelegenheid van zijn benoeming tot hoogleraar ‘wetenschap en maatschappij in internationaal perspectief’ aan de Universiteit van Amsterdam. Dijkgraaf heeft een grote staat van dienst. Nationaal (als minister van OCW) en internationaal (als directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton). Het interview gaat vooral over wij en zij, en dat ligt niet alleen aan Dijkgraaf. Ook aan de journalist van De Volkskrant. Wij zijn de universiteiten, de wetenschap, de mensen met verstand van zaken, zij zijn de Trumpen, de Fabers, de populisten, die zich van de wetenschap afkeren. Misschien had De Volkskrant beter drie (andere) vragen kunnen stellen aan Dijkgraaf.
Eén. Welk effect heeft de coronacrisis gehad op het denken over wetenschap? Twee jaar lang werden alle maatregelen die door het kabinet werden genomen om COVID-19 te bestrijden ons als onvermijdelijk gepresenteerd, omdat de wetenschap de juistheid van het beleid zou hebben aangetoond. Twee jaar lang werden hoogleraren in de media geïnterviewd over het juiste beleid. Terwijl kennis nooit zegt wat je moet doen! Elk beleid, ook als het is gebaseerd op de feiten en op wetenschappelijke voorspellingen, is een politieke keuze. Die niet door wetenschappers, maar door politici moeten worden gemaakt. Dus alle Ruttes die zich achter de rug van alle Van Dissels schuil hielden, hebben de wetenschap een slechte dienst bewezen. Net zoals alle wetenschappers die op grond van kennis meenden dat hun mening wetenschappelijk was bewezen. Onzin dus. In de coronacrisis is de betekenis van wetenschap zwaar overschat. Daardoor heeft die coronacrisis de wetenschap ernstig geschaad.
Twee. Welk effect heeft de klimaatcrisis op het denken over wetenschap? Al decennia roepen klimaatwetenschappers dat het klimaat drastisch verandert en dat daarom de uitstoot van CO2 moet worden tegengegaan. Terwijl wetenschappers slechts één ding zouden moeten zeggen: het klimaat verandert, dat heeft mogelijk grote gevolgen voor de samenleving en als, ja: als de politiek daar iets aan wil doen, is het onvermijdelijk om minder CO2 uit te stoten. Nee, de wetenschap bewijst niet dat we minder CO2 moeten uitstoten. De wetenschap maakt slechts aannemelijk dat het goed is om minder CO2 uit te stoten, als we de gevolgen van de klimaatverandering willen tegengaan. En of we dat willen is geen wetenschappelijke, maar een politieke vraag. Intussen is de elite al jaren gefêteerd met subsidies voor hun dure Tesla’s en wordt de onderkant van de samenleving door de klimaatcrisis vooral op hogere kosten gejaagd. Is het vreemd dat veel mensen deze onrechtvaardigheid de wetenschap zijn gaan verwijten? Het waren toch vooral wetenschappers die beweerden dat de uitstoot van CO2 moest worden teruggedrongen?
Drie. Dijkgraaf geeft terecht aan dat in de VS het onderwijs vooral de positie van de elite versterkt. Het zijn vooral de mensen met geld die hun kinderen naar Harvard kunnen sturen. Tegelijkertijd heef Dijkgraaf als minister niets gedaan aan de kansenongelijkheid in het onderwijs in Nederland. Kinderen van hoogopgeleide ouders eindigen nog steeds één onderwijsniveau (vwo in plaats van mbo, mbo in plaats van vmbo) hoger dan even slimme kinderen van laagopgeleide ouders. Zo werkt ons onderwijs. Hoe kijk je tegen de universiteit aan en tegen de wetenschap, als je zelf niet de kans hebt gehad om daar te studeren, niet vanwege je intelligentie, maar vanwege de opleiding van je ouders?
Ik ben wetenschapper, ik draag de wetenschap een enorm warm hart toe. Maar ik kan soms zo goed begrijpen waarom mensen die weinig kansen hebben en die weinig te zeggen hebben, een gloeiende hekel aan wetenschap hebben. Dijkgraaf lijkt dat niet te begrijpen, hoe intelligent hij ook is. Hij straalt in alles uit: we hebben toch gelijk? Daarmee belichaamt hij juist waarom de wetenschap door veel mensen wordt gehaat. En waarom wetenschap op geen enkele steun van populisten hoeft te rekenen.
[Abonneer je via de homepage op mijn blogs, als je op de hoogte wilt worden gehouden.]
Roerend eens. Dank voor deze mooie colum.
Interessante column, Wim.
Een terzijde: ik denk te weten dat ze destijds binnen het MBO best blij waren met Dijkgraaf. Hun kansen (en zeker het imago van het mbo) heeft hij geprobeerd te verbeteren. En het basis- en voortgezet onderwijs was niet zijn portefeuille; daar wordt toch de meest ongelijkheid 'bevorderd'.