De Dodenherdenking is terecht heilig. Toch raakte de Dodenherdenking dit jaar me niet meer. Alleen André van Duin sprak me aan. Maar de rest was vooral dichtgetimmerd. We horen al jaren dezelfde bezweringsformules, die na jarenlange discussies inmiddels in beton lijken gegoten. We horen al jaren hoe dapper het verzet in de oorlog is geweest. We spreken het woord “vrijheid” vele malen gedragen uit. En we herdenken ook de doden die na de oorlog voor het vaderland of in het kader van internationale vredesoperaties zijn omgekomen. En als we joden zeggen, moeten we in één adem Sinti’s en Roma’s zeggen. Niet omdat die drie groepen iets met elkaar te maken hebben, maar omdat we achteraf hebben bepaald dat ze evenveel hebben geleden. En zijn vermoord.
Ik ben het met elk woord dat tijdens de Dodenherdenking op de Dam wordt uitgesproken eens, volmondig eens. Maar tegelijkertijd zijn die woorden voor mij langzamerhand dode rituelen geworden. En dan helpt het niet meer als een kleinkind over haar grootvader praat of als een nieuw kind een gedicht uitspreekt dat doordrenkt is van de oude rituelen.
Mag je ooit zeggen dat rituelen kunnen afsterven? Langzaam hun indringende betekenis verliezen? Ik weet het niet, maar die vraag moet wel een keer worden gesteld.
Moeten wij dan niet meer herdenken? Natuurlijk moeten wij herdenken! De vraag is alleen wat we willen herdenken. Laat me eerst zeggen wat er bij mij wringt.
Bij mij wringt dat we na de Politionele Acties (onze laatste koloniale oorlog) ook de slachtoffers van die oorlog zijn gaan herdenken. Daar is veel voor te zeggen, maar het herdenken wordt zinledig als we niet tegelijkertijd durven te zeggen dat die slachtoffers toch echt aan de verkeerde kant van de geschiedenis stonden. Wie de oorlogsslachtoffers herdenkt van de Tweede Wereldoorlog herdenkt hun bijdrage aan onze vrijheid. De Politionele Acties waren bedoeld om de Indonesiërs hun vrijheid te onthouden.
Bij mij wringt dat 4 mei een geheel blank feestje is. We bieden niemand die een dictatuur is ontvlucht de kans om zijn vrijheid te herdenken. We bieden niemand die hier in vrijheid leeft de kans om te verwoorden dat zijn vrijheid toch ook door discriminatie wordt getekend. We bieden al die migranten niet de gelegenheid om onze gezamenlijkheid te herdenken.
Bij mij wringt dat we alleen lijken terug te kijken, terwijl de vrijheid die in de oorlog is bevochten, nooit vanzelfsprekend is geworden. Bij mij wringt dat we altijd zo tevreden zijn met onze vrijheid, zonder dat we durven te zeggen wat ons daar zo aan bevalt. En wat niet.
Terwijl er genoeg is om te gedenken. Het trof me dat André van Duin zo roerend sprak over het homomonument. Hij had erbij mogen zeggen dat homo’s hier nog steeds niet dezelfde vrijheid hebben die anderen genieten. En met hen de lesbiennes, de biseksuelen, de transgenders en andere mensen die zich door hun seksuele geaardheid niet gewaardeerd en erkend voelen. Zoals nog veel mensen om hun geloof of hun ras worden gediscrimineerd. Er is dan ook alle reden om artikel 1 van de Grondwet te gedenken. Vrijheid gedenken en de onvolkomenheden benoemen.
Zo mag om mij op 4 mei ook best gezegd worden dat er een kabinet is afgetreden omdat de overheid structureel heeft gediscrimineerd. Iets wat in dit land nooit had mogen gebeuren. Wat is er op tegen als Rutte op 4 mei nog eens uitspreekt waarom zijn kabinet is teruggetreden. Dat zou helend zijn. En waarom zouden we op 4 mei niet mogen uitspreken dat de regering met de avondklok over het randje is gegaan. Of zijn burgers toen geen rechten ontnomen die onvoorwaardelijk horen te zijn? Geen ordinair politiek debat, maar op zijn minst worden enkele fundamentele vragen gesteld.
Wat mij betreft zetten we 4 mei voortaan helemaal in het teken van vrijheid. En dan ook echt en niet als bijzin. Vrijheid betekent dat we allemaal vrij zijn. Vrijheid betekent dat we trots mogen zijn op onze democratie. Vrijheid betekent dat we moeten benoemen wanneer de vrijheid niet voor iedereen geldt. Vrijheid vergt altijd onderhoud. En vraagt altijd actualisatie, op ieder moment. Dat betekent niet dat we de lijnen met het verleden zouden moeten doorknippen. Het betekent wel dat we de rituelen weer tot leven moeten brengen om de vrijheid van alle Nederlandsers steeds weer inhoud te geven.