Het eerlijke verhaal over ruimtelijke ordening (1)

Hugo de Jonge wil de nationale ruimtelijke ordening terug. En dat is mooi. Maar wat hij daar onder verstaat blijft voorlopig nogal vaag. Dat maak ik op uit de ‘Planologielezing die hij vorige week in Groningen uitsprak. 

Hij hield bovenal een nostalgisch verhaal. Over de ruimtelijke ordening als onze nationale trots. Dat was toch even geleden. Hij roemde de voorvaderen: Lely, Van Veen en Van Eesteren. Lely en Van Veen hoorde je vroeger meer in de wereld van de waterwerken, maar bij Hugo de Jonge waren ook zij voorvaderen van onze roemruchte ruimtelijke ordening. Het paste allemaal in een idyllische beschrijving van de geschiedenis van de ruimtelijke ordening van Nederland. 

Het was in lijn van de geschiedenis dat De Jonge meteen een nieuwe Nota Ruimte aankondigde. Die ook wel de Vijfde Nota mocht heten, of Zesde, of  Zevende. Soms leek het alsof die nota vooral over ‘Mooi Nederland’ zou gaan, zo lyrisch was De Jonge over het Nederlandse landschap. Door zijn oogharen zag hij even niet meer hoe het raaigras de weidevogels heeft verdreven en hoe de natuur door de stikstof is aangetast. Nee: ruimtelijke ordening is bij Hugo vooral een blij verhaal. 

Maar over de echte Nota Ruimte van Sibylla Dekker had Hugo de Jonge geen goed woord over. Zijn samenvatting luidde als volgt: ‘Iedereen was betrokken, niemand verantwoordelijk’. Denken dat ruimtelijke ordening iets is dat je louter van onderop kan organiseren, dat gaat niet goed komen: ‘Dan zijn we echt aan het spelen met onze toekomst’. Ook de veel recentere NOVI wordt bij het asvat gezet. Het was ‘inhoudelijk beste een goed stuk’ (aardig tegenover al je ambtenaren die eraan hebben gewerkt).  Maar: ‘we misten een duidelijke visie, we misten scherpere keuzes’. Persoonlijk deel ik dat standpunt overigens geheel. 

Toch waren de keuzes die Hugo de Jonge alvast maakte, vooral een allegaartje. Hij wilde in ieder geval de ruimte ‘eerlijk’ verdelen, en daarmee bedoelde hij ‘rechtvaardig’. Maar wat is eerlijk en wat is rechtvaardig? De keuzes mochten ook niet ten koste gaan van toekomstige generaties. Dat is een heel mooi standpunt (rentmeesterschap), maar daar is wel meer voor nodig dan een nieuwe Ruimtelijke Nota. Hugo de Jonge wil ook beschermen wat van waarde is: ‘de kwaliteiten versterken die samen het NL vormen dat we herkennen’. Dat is nostalgie of een open deur. We moeten ook ‘versterken wat kwetsbaar is en onderbenut is’. Dat is een preek, daar kan je nooit tegen zijn. 

Dus veel scherpere keuzes heb ik nog niet gezien. Ja, plotseling aan het einde van het verhaal kwamen er drie graten uit zijn keel. Ten eerste: ‘De Randstad is te duur en te druk’. Ten tweede: ‘We kunnen het ons niet veroorloven om door te blijven bouwen op moeilijke bodems in het Westen.’ En ten derde: ‘We zijn doorgeslagen in het MKBA-fetisjisme.’ 

Het zijn voor de rest niet alleen hele brave keuzes, het zijn allemaal ook eendimensionale keuzes. Toch is het interessante van de ruimtelijke ordening nu juist dat belangen tegen elkaar moeten worden afgewogen. Sinds we geen polders meer droogleggen is ruimtelijke ordening namelijk een zero-sum-game. We moeten het doen met de ruimte die we hebben. Je zal dus niet alleen moeten zeggen waar je voorkeur krijgt, maar ook welk belang daaraan ondergeschikt wordt gemaakt. Als je niet wil blijven wonen op moeilijke bodems in het Westen zal je elders ruimte moeten vinden, waardoor wellicht daar het landschap wordt geschaad. Als je de Randstad te druk en te duur vindt zal je niet alleen elders ruimte voor bedrijven moeten vinden, maar zal je ook moeten accepteren dat de Nederlandse economie door deze versnippering van economische activiteit wordt geschaad. 

Het is een goed moment om het ‘eerlijke verhaal’ over de ruimtelijke ordening te vertellen. Zie mijn blogs in de komende weken. 

Zie ook: Je bouwt geen 900.000 woningen op nostalgie. 

[Abonneer je via de homepage op mijn blogs, als je op de hoogte wilt worden gehouden.]

• Andere Ruimtelijke ordening artikelen