Over amateur-dirigenten

Het blijft een subtiel evenwicht, het evenwicht tussen dirigent en orkest. Van beroepsorkesten hoor ik verhalen, over amateur-orkesten kan ik zelf verhalen. Voor Leiden Sinfonietta zoeken we momenteel een nieuwe dirigent, omdat de onvolprezen Joost Geevers weggaat. En dan dringt zich die vraag zich even op. Wat maakt een dirigent een goede dirigent voor een amateur-orkest? Zijn daar universele dingen over te zeggen. Of blijft het uiteindelijk altijd een kwestie van persoonlijke smaak. Natuurlijk moet je een klik hebben met je dirigent, zeker als solo-blazer. En een klik is persoonlijk. Maar toch laten goede dirigenten zich heel goed van slechte dirigenten onderscheiden, los van persoonlijke voorkeuren. Wat maakt een dirigent een goede dirigent?

• Hij/zij moet kunnen dirigeren! Het lijkt een enorme dooddoener, maar er zijn niet veel dirigenten in de amateur-wereld die de directie-techniek echt beheersen. Die een heldere slag hebben, waaruit altijd is af te lezen waar de ‘1’ (de eerste tel van de maat) zit, die kunnen variëren in tempo en het orkest foutloos door een overgang weten te slaan en die naast ‘het slaan van de maat’ in staat zijn om de muzikale lijn van het stuk over te brengen. Je moet beter gaan spelen als je naar hem/haar kijkt.  
• Hij/zij moeten kunnen repeteren! Stel je voor, het is november, het regent, je hebt een drukke dag achter de rug,  je moet op je fiets naar het orkest en morgen moet je weer vroeg op. Dan wil je dat er goed gerepeteerd wordt, dat in ieder geval aan bod komt, wat aan bod moet komen. Je wilt ook begrijpen waarom we bepaalde passages moeten overdoen (wat was er niet goed?) en je wilt begrijpen waarom de dirigent juist deze passage opnieuw wilt doen.
• Hij/zij moet een muzikale visie hebben! Een dirigent vertelt iets over de achtergrond van de composities die op de lessenaar staan. Maar een goede dirigent heeft ook een eigen muzikale visie op die composities. Welke stijl hebben we hier nodig (transparanter of breder), waar liggen de muzikale hoogtepunten, welke noten, welk rubato, welk diminuendo is nu juist bepalend voor dit stuk?
• Hij/zij moet de leiding nemen en toch altijd gast willen zijn! De dirigent heeft de artistieke leiding bij de repetities en bij het concert, maar de dirigent heeft niet de leiding (laat staan de éénhoofdige leiding) over het orkest. Het orkest is een zelfstandig organisme met zijn eigen hiërarchie. Formeel is de dirigent in dienst bij het orkest en het contract kan altijd weer worden ontbonden. Dus een orkestlid bedankt de dirigent voor een concert en een dirigent complimenteert (eventueel) een orkestlid voor een mooie solo. En  een dirigent bedankt orkestleden niet voor het welslagen van zijn eigen concert.
• Hij/zij moet professioneel zijn en toch amateurs accepteren! De dirigent is in de regel een professional. Heeft ervoor gestudeerd. Een goede dirigent is soms bezeten van zijn vak. Maar wij als amateurs moeten morgen weer vroeg op en we hebben niet elke dag tijd om te repeteren. Maar we hebben wel een grote voorliefde voor de muziek en voor ons instrument. We zijn enthousiast te krijgen, als we op de goede manier worden gemotiveerd. We stijgen soms boven ons zelf uit, maar dat laatste zegt het al: dirigenten moeten ons en ons niveau wel accepteren. 
• Hij/zij moet bescheiden zijn! Het blijft immers een vreemde figuur. Zo’n man (en gelukkig steeds vaker ook zo’n vrouw) die de hele avond vertelt wat er moet gebeuren, wat er niet goed gaat en hoe het wel moet. En al die orkestleden moeten maar braaf volgen. Dat lukt alleen maar als de dirigent zichzelf weet te relativeren, bescheiden is, humor heeft en ook gewoon aardig is. Ja, sommige dirigenten zou je wel eens willen vertellen dat wij maar amateurs zijn, maar dat zij het ook niet verder hebben geschopt dan een amateur-orkest. 

• Andere Muziek artikelen